Extreme sporten brengen flow in je leven #63
Geen sensatiezoekers of stoere waaghalzerij maar mentaal gezonder door het leven gaan, dat is het resultaat van extreme sporten. In deze blog beschrijf ik uitgebreid de belangrijkste uitkomsten van een reeks artikelen over extreme sporten (Frontiers in Psychology, februari 2020).
Door: NL sportpsycholoog Ad Vos
Wat zijn extreme sporten?
Extreme sporten (ES) zijn onder meer BASE jumping, extreem skiën, golfsurfen, waterval kayakken, op grote hoogten bergbeklimmen en down hill mountain biking. De risico georiënteerde benadering die stamt uit traditioneel sportonderzoek, beschrijft de ES niet goed. Uit fenomenologisch onderzoek blijkt namelijk dat uniciteit van de sporters, motivatie en type activiteiten deelname aan ES bepaalt. ES kenmerkt zich door een hoog risico (kans x gevolg). Omdat het gevolg een zekere dood inhoudt, moeten exceptionele vaardigheden, training, ervaring, focus en concentratie gerant staan voor een kleine kans.
ES worden ingedeeld op basis van de combinatie van persoon en taakelementen, of de aard van de activiteit. Een andere indeling is op basis van de rol van waarden, of een definitie gebaseerd op creativiteit en betekenisverlening. Belangrijk is de aesthetische eigenschap van de prestatie in plaats van de traditionele kwantitatieve parameters, zoals afstand, score en tijd.
Waarom doet iemand aan extreme sporten?
Onderzoek bij bergbeklimmers en BASE jumpers toont aan dat de aanname onjuist is dat deze sporters specifieke persoonlijkheidseigenschappen bezitten en een verlangen hebben naar risico en gevaar (sensatie zoeken). Wel scoren zij hoog op ‘novelty seeking’ en controle behoefte en laag op het vóórkomen van gevaar. Opvallend is dat manen en vrouwen op deze eigenschappen niet verschillen.
Recent onderzoek onder bergbeklimmers met de big five personality dimensies, leverde vier van elkaar te onderscheiden profielen op (Psychology of Sport & Exercise, 22, 2021). Het profiel van ‘nieuwsgierig en impulsief’ was duidelijk gelinkt aan sensatie zoeken. Zij stellen dat het identificeren van beginnende bergbeklimmers met dat profiel gecoacht kunnen worden, zodat zij veilig(er) hun sport kunnen beoefenen. De onderzoekers stellen ook dat sensatie zoeken geen motivator hoeft te zijn. Deze resultaten lijken in overeenstemming met onderzoek dat uitwijst dat sensatie zoeken aanleiding kan zijn om te starten met ES. Daarna zijn echter andere constructen zoals geluk, persoonlijke uitdaging, de natuurlijke omgeving, zelfactualisatie en vriendschap belangrijke factoren voor motivatie.
Flow en het vleugelpak
Onderzoek onder wingssuit flyers wees uit dat het juist niet gaat om de uitkomst zoals bij traditionele sporten. Het gaat om overleven om daarna opnieuw te kunnen vliegen. Een slechte uitkomst resulteert in de dood. In essentie gaat het om een optimale balans tussen de sporter en de omgeving (flow), met kennis van de eigen grenzen gebaseerd op waarden. In onderzoek onder 40 professionele en semi professionele ‘freeriders’ (extreem skiën) bleek een hoog risico situatie geen motief. Het belangrijkste motief was het constant monitoren en aanpassen van het gedrag met diep respect voor de natuur. Overeenkomstig de resultaten van ander onderzoek bleek het nemen van risico’s niet gecorreleerd met leeftijd, wel met kennis en ervaring.
Onderzoek onder 323 multi-triathlon atleten toonde aan dat een ervaren tekort aan competentie in de professionele en private levenssfeer, negatief gecorreleerde met bewegingsverslaving. Uit dat onderzoek bleek dat als laag ervaren basisbehoefte voor competentie, angstige zelf-motivatie activeert. Dit leidt vervolgens tot afhankelijkheid voor ES. Bij downhill mountain bikers is onderzoek gedaan naar emoties door het automatisch meten van gezichtsuitdrukking met een camera in de helm tijdens de afdaling. Tegenstrijdig aan de hypothese bleek de gezichtsuitdrukking tijdens de afdaling minder intens dan voorafgaand en daarna. Zoals voorspeld op basis van de flow theorie was de blijdschap tijdens de afdeling minder intens dan na afloop. De flow theorie stelt dat deze emotie niet bewust wordt ervaren, omdat sporters teveel opgaan in de activiteit. Door de sterke koppeling tussen waarneming en actie bij de afdaling, is schijnbaar minder ruimte voor het beleven van emoties, zoals blijdschap.
*** Binnenkort verkrijgbaar… het boek van NL sportpsycholoog Jan Sleijfer ! ***
Hét BOEK over presteren en gezondheid vanuit westers en oosters perspectief.
Functional wellbeing benadering
De functional wellbeing benadering (FWA) stelt dat de sporter wel emoties ervaart, maar dat het gevoelens van interesse, ondergedompeld zijn in de activiteit en betrokkenheid betreft. Het nadien ervaren gevoel van blijheid is geen optelsom van ervaringen tijdens de afdaling, maar een evaluatie van het behalen van het algehele doel van de activiteit. Het eerste deel van de FWA werd niet aangetoond, want ook voorafgaand en na de afdaling werden deze emoties gemeten.
Het tweede deel van de FWA werd wel bevestigd. In de studie correleerde de emoties, gemeten met de gezichtsuitdrukkingen, slecht met de zelfrapportages van de sporters. Ook onverwacht was de frequent voorkomende emotie boosheid. De onderzoekers verklaren dat door de bij de afdaling opdoemende obstakels, die het behalen van het beoogde doel blokkeren. Dit verklaart natuurlijk niet waarom ook voorafgaand aan de afdeling deze emotie frequent werd ‘gemeten’. De onderzoekers constateren voorzichtig dat het vertalen van gezichtsuitdrukking in emoties een lastige klus is.
De invloed van extreme sporten op gezondheid en welzijn
Deelname aan ES bracht psychologische voordelen aan het licht, variërend van het ontstaan van positieve emoties, toename van mentale veerkracht en coping vaardigheden voor het cultiveren van een sterke affiniteit en verbondenheid met de natuur en de natuurlijke omgeving. BASE jumpers vliegend in een ‘vleugelpak’ in de nabijheid van vaste objecten (proximity flying) gaven aan dat het accepteren van de eigen kwetsbaarheid voor de dood leidt tot een proces van transformatie van waarden die refereren aan een intens gevoel van het ‘zelf’. Dat leidt tot een intenser gevoel van leven en toename van authenticiteit.
ES heeft de potentie als therapeutische interventie voor het lichaam en het herstellen van de balans tussen lichaam en geest.
Onderzoek onder oudere kayakkers toont aan dat eerder opgedane ES ervaringen blijvend bijdragen aan het zelfvertrouwen en het ervaren van een goede gezondheid. Een voorwaarde is wel dat de sporters op latere leeftijd accepteren dat de balans tussen uitdaging en capaciteit verandert. Mountainbikers en extreme skiërs gaven in onderzoek aan dat het sporten in de natuur bijdraagt aan stressreductie en emotionele stabiliteit. De skiërs ervaren het in het moment zijn, als therapeutisch. Het in controle zijn draagt bij aan een gevoel van vrijheid. In onderzoek onder 1484 mountainbikers gaf 1 op de 3 aan dat zij deze sport beoefenden als copingstrategie om verslaving en depressie te voorkomen.
Geen adrenaline junky
Deelname aan ES wordt niet bepaald door persoonlijkheidstrekken, gender of de adrenaline junky theorie. De prestaties worden in tegenstelling tot die in traditionele sporten, waar winnen voorop staat, gekenmerkt door exploratie, ontdekking en een relationeel perspectief. Daarbij zijn zelfkennis, kennis van de taak en het waarnemen van de omgeving bepalend voor de prestatie. Het leren in ES is een kwestie van afstemmen van persoonlijkheidseigenschappen op de omgeving. Onderzoek onder weinig ervaren klimmers toont aan dat door het manipuleren van de route op de klimwand zij beter in staat zijn om hun route te exploreren. De klimmers leren op complexere routes betere keuzes te maken. Transfer naar lastige situaties vindt niet plaats. En dat betekent dat de routes op de klimwand overeenkomstig die onder natuurlijke omstandigheden ontworpen moeten worden. Belangrijk is dat de klimwand uitnodigt tot een effectieve en veilige exploratie.
Leren en prestatie
Naast periodisering van fysieke inspanning verdient ook periodisering van emoties aandacht. Uit onderzoek bij down hill mountainbikers bleek dat zij meer genegen zijn te investeren in vaardigheden dan andere mountainbikers. In onderzoek onder BASE jumpers en bergbeklimmers bleek dat 85% laag scoorde op de schaal voor transcendentie van de temperament and character inventory (TCI). Voor bergbeklimmers betekent een lage score dat bij de keuze tussen het helpen van een klimmer in nood en het halen van de top, men de voorkeur geeft aan het bereiken van het hoogste punt.
Flow theorie en de functional wellbeing benadering (FWA) verschillen in visie over hoe vaardigheden worden ontwikkeld. Flow wordt gekarakteriseerd door genieten en stelt dat een voorwaarde voor het ervaren van flow een match vergt tussen uitdaging en vaardigheden. FWA stelt dat een lichte disbalans tussen ervaren uitdaging en vaardigheden ideaal is voor het ontwikkelen van vaardigheden. Een dergelijke disbalans leidt tot groei georiënteerde actie in samenhang met emoties, zoals nieuwsgierigheid en betrokkenheid, niet genieten. De FWA stelt dat emoties in het moment een gevolg zijn van de moeilijkheidsgraad van de activiteit. Emotionele gevoelens ontstaan in reactie op de evaluatie van de met de actie samenhangende doelen.
Oplaadtip NL sportpsycholoog
ES zijn bij uitstek een manier om na te denken over wat ons mens maakt. ES benadrukt de importantie van activiteiten die niet gericht zijn op winnen, regels en geplaveide speelvelden. Onderzoek naar ES in multidisciplinaire disciplines moet worden gestimuleerd. Interessant is de vraag hoe ES kan bijdragen aan fysieke, sociale en psychologische gezondheid en welzijn gedurende de humane levensloop. ES biedt kansen om mensen te betrekken in gezondheid bevorderende en actieve levensstijlen.
Het zal de lezer duidelijk zijn geworden dat het beoefenen van ES slechts mogelijk is met 100% volle batterijen. Neem contact op voor een intakegesprek of download eerst de Drie Batterijen® App of test gratis je Denkkracht, Gevoelskracht en Lichaamskracht via de NL website. Mentale training is niet alleen voor ´waaghalzen´ die optimaal willen te presteren. Wij zoeken graag de samenwerking met jou!
