Aandacht train je met afleiders #45

Tegenwoordig is op veel verschillende manieren informatie te vinden over het onderwerp ‘aandacht en afleiders’. Een artikel in een tijdschrift, een post op sociale media of via het luisteen van een podcast. Je bent misschien minder snel geneigd om The Oxford Handbook of Attention tot je te nemen. In deze blog is getracht de inhoud van het handboek te vertalen in praktische tips voor de praktijk van de sportpsychologie.

Door: NL sportpsycholoog Ad Vos

Aandacht en afleiders

Aandacht maakt het mogelijk de enorme hoeveelheid informatie die via onze zintuigen de hersenen bereikt, te verwerken en te prioriteren. Het zorgt ervoor dat in het receptieve veld van de hersenneuronen, die input krijgen vanuit de omgeving (visueel en auditief), sterker reageren  (= gevoeliger worden). Dat betekent dat het leren de aandacht te richten op de omgeving, objecten, of kenmerken van objecten, ervoor zorgt dat je beter wordt in het waarnemen ervan. Dit betreft ‘selectieve aandacht’.

De andere vormen van aandacht; vasthouden, verdelen (switchen)  en uitvoerende aandacht, komen in deze blog niet aan de orde. Nu toch nog even kort over aandacht vasthouden en verdelen. In sport heeft het te lang richten van de aandacht op één punt, zonder ‘oog’ voor de omgeving, veelal negatieve consequenties. Het juist snel kunnen switchen van de aandacht is van groot belang.

Aandacht richten gaat vooraf aan visueel zoekgedrag, ook al scheelt dat soms slechts duizenden van seconden. Processen van aandacht richten zijn slechts vast te stellen met het meten van hersenpotentialen en daardoor (momenteel) alleen in het laboratorium te meten. Naast aandacht, hoe zit het met afleiders?

Afleiders kunnen nuttig zijn

Exogene aandacht (afleiding) is aandacht die wordt veroorzaakt door plotseling optredende stimuli in de omgeving (onbewust). Endogene aandacht is aandacht die met een specifiek doel wordt gericht (bewust: doel- en taakgericht). Men denkt vaak dat exogene aandacht ten koste gaat van endogene aandacht. Het is echter mogelijk endogene aandacht te versterken, door juist in de omgeving meer afleiders te introduceren. Trainen met een hoge intensiteit externe afleiders maakt dat de selectieve aandacht voor relevante kenmerken (ruimte, objecten) toeneemt. Het mechanisme erachter is onbekend, maar het langzaam opvoeren van de intensiteit van externe afleiders werkt het beste.

reclame

Opleiding Mentale Training 2021!

Start voorjaar 2021. Infobrochure.

Aandacht richten in vier dimensies 

Aandacht kun je richten in de ruimte, op object en op kenmerken van objecten. Deze vormen van aandacht sluiten elkaar niet uit, maar kunnen niet gelijktijdig optreden. Bovendien gaat extra aandacht voor objecten in de ruimte ten koste van de aandacht voor bewegende objecten en andersom. Ruimtelijke aandacht is essentieel voor het richten van de aandacht op (kenmerken van) objecten. Het oefenen van ruimtelijke aandacht zorgt ervoor dat verandering in de beweging van een stimulus in de ruimte sneller worden opgemerkt. Aandacht voor bewegende objecten maakt gebruik van bekende patronen die in de hersenen (geheugen) zijn opgeslagen. Om dat soort patronen goed vast te leggen in het geheugen, is langdurige training noodzakelijk.

Voetbal en strafschop

Zeker bij ‘open sporten’ is ruimtelijke aandacht voor (bewegende) objecten belangrijk. Een voetbal keeper kan bij een hoekschop achter zich een speler van de tegenpartij opmerken, zonder te weten wie het is. Deze ruimtelijke aandacht lijkt niet van belang als de keeper oog en oog staat met dezelfde speler bij een strafschop. Dan wordt het totale object (speler) belangrijk. Of slechts een paar kenmerken van de penalty-nemer waaraan bijvoorbeeld de baan van de bal is af te leiden.

Tot voor kort was onderzoek naar aandacht uitsluitend statisch. Terwijl de 4^e dimensie (tijd) van eminent belang is. Juist de verwachting van een beweging in de tijd, maakt het voorspellen van deze beweging in de tijd gemakkelijker. Het gaat daarbij om de ritmische beweging van het object, het tijdsinterval tot aan waarneming van het object, en het signaal (cue) dat het object aankondigt. Lees ook NLsportpsycholoog blog #36: Geluid… de onbekende prestatieverbeteraar.

Tennis rally

Bij een tennis rally zal een ervaren tennisser kunnen voorspellen of een tegenstander een bal kan retourneren. En aan de lichaamshouding en het looppatroon van de tegenstander kunnen aflezen op welke wijze de bal wordt teruggeslagen. Het geluid van het contact van de racket op de bal (cue) geeft een indicatie van de snelheid waarmee de tennisbal wordt teruggeslagen en bepaalt de aard van de reactie van de tennisser. De vier dimensies sluiten elkaar niet uit. Een goede voorspelling over beweging in de tijd zorgt ervoor dat de aandacht sneller wordt gericht op objecten in de ruimte.

Ruimtelijke endogene (bewuste) aandacht koppelt visuele, tactiele en auditieve input en verbetert daarmee de  informatieverwerking. Het richten van de aandacht op één van deze modaliteiten, bevordert de aandacht voor de andere. Onderzoek krijgt geen grip op hoe deze associaties tot stand komen. Deze koppeling is afhankelijk van onder meer de verwachting, betekenisverlening en eerder meegemaakte situaties (geheugen). Hieruit volgt dat het trainen met aandacht voor alle zintuiglijke waarneembare bronnen en onder de meest uiteenlopende en veeleisende omstandigheden, hét recept is om de aandacht effectief te leren richten.

Oplaadtip NL sportpsycholoog

Aandacht is een ingewikkeld concept en veel is onduidelijk. Enerzijds de interactie tussen  geheugen, motivatie, emoties en fysiologische parameters en aandacht anderzijds. Een walhalla voor onderzoekers en duisternis voor (sport)psychologen. Belangrijk is intensief trainen onder variabele wedstrijdcondities met veel externe afleiders. Dit met aandacht voor alle zintuiglijke informatie. Met verbeelding (‘priming’) van relevante wedstrijdkenmerken, kan de aandacht sneller in het moment worden gericht. Omdat ervaren sporters hun aandacht efficiënter kunnen richten, is de verwachting dat daardoor ook hun zoekgedrag is geoptimaliseerd. Dat betekent dat het kopiëren van dat zoekgedrag door onervaren sporters, mogelijk de brug vormt naar het optimaal richten van de aandacht.

Aandacht en de Batterijen voor denkkracht, gevoelskracht en lichaamskracht beïnvloeden elkaar wederzijds. Aandacht bepaalt welke Batterij voorrang krijgt. Alleen als de Drie Batterijen® gevuld zijn, is het optimaal richten van de aandacht mogelijk. Een NL sportpsycholoog helpt je graag bij dit complexe proces. Best fascinerend dat van de belangrijkste door sportpsychologen gehanteerde interventie, niet bekend is hoe deze werkt.

Gratis uitproberen?

Doe gratis en vrijblijvend de Drie Batterijen® test of installeer de app. Extra aandacht…  In het voorjaar van 2021 start onze opleiding Mentale Trainer Coach & Licentie, voor iedereen die praktische handvatten kan gebruiken om mentale vaardigheden toe te passen in de sport of op het werk.