Empathie of narcisme om te presteren? #51

Waar staan ‘theory of mind’ (ToM) en narcisme voor en wat zegt onderzoek hierover? Deze blog beschrijft kort de begrippen ToM en narcisme en gaat na welke invloed beide persoonlijkheidseigenschappen hebben op het sportgedrag van sporters en coaches. Deze kennis over empathie en narcisme landt in aanbevelingen voor de praktijk van de sportpsycholoog.

Door: NL sportpsycholoog Ad Vos

Kenmerken van empathie (ToM) en narcisme

Empathie is een construct dat bestaat uit drie onderdelen: affectie, motivatie om te zorgen voor iemands anders welzijn en perspectief name. Voor de sport is perspectief name, oftewel Theory of Mind (ToM) van belang. Dat is het vermogen om jezelf in iemand anders te verplaatsen en te doorzien wat de ander voelt en denkt. ToM is niet geassocieerd met sekse en gecorreleerd aan de schaal voor ‘vriendelijkheid’ uit de Big Five. Narcisme kenmerkt zich door een patroon van grootheidsgevoelens, behoefte aan bewondering en een dominante en manipulatieve interpersoonlijke oriëntatie. Narcisten vertonen impulsief gedrag gericht op onmiddellijke bevrediging van behoeften.

Empathie of narcisme bij sporters  

Sportpsychologie legt bij onderzoek naar empathie de nadruk op de sensomotorische component. Om de cognitieve toestand van een andere sporter te herkennen, wordt het  motorische systeem van de observator geactiveerd. Uit onderzoek bij tweelingen blijkt dat het herkennen van emoties bij anderen (verbaal en gezichtsuitdrukking) niet gebaseerd is op erfelijkheid, maar wordt bepaald door het (sport)milieu waarin zij opgroeiden. De verbinding tussen empathie en actie en daarmee de prestatie, wordt gevormd door de uitvoerende functies die grotendeels hun oorsprong hebben in de prefrontale cortex.

Spiegelneuronen vervullen een speciale functie. In theorie kan het trainen van kinesthetische empathie de sporter een voordeel bieden in het presteren. Onderzoek wijst inderdaad uit dat empathie invloed heeft op het waarnemen van de eigen motoriek. Echter weten hoe empathie werkt in relatie tot sensomotoriek en spiegelneuronen, is iets anders dan aantonen dat empathie (ToM) invloed heeft op de sportprestatie. ToM neemt toe bij sterke motivatie om de mentale toestand van anderen te doorgronden. Dat maakt dat dat het gedrag van anderen voorspelt kan worden en daarop gedrag afgestemd kan worden.

Onderzoek wijst  uit dat voetballers die relatief laag scoorden op ToM, gemeten over één seizoen, meer rode en gele kaarten scoorden. De judoka die hoger scoort op ToM dan de tegenstander, lijkt in het voordeel. Slaat deze vorm van empathie echter om in affectie, dan legt voor deze judoka het risico van een juka op de loer.

Empathische reacties bij narcisten lijken niet het gebrek te zijn aan ToM, maar een gebrek aan motivatie. Ook is bewijs voor een toename van sociale cognitie bij individuen die hoog scoren op narcisme. Daarmee zijn zij in staat om anderen gemakkelijker te bedriegen en te manipuleren. Uit onderzoek blijkt dat narcisten beter presteren in wedstrijden dan tijdens trainingen. Een mogelijk verklaring hiervoor is dat bij wedstrijden de inspanning toeneemt, omdat het ego in het spel is. De conclusie uit onderzoek is dat narcisme zowel positief als negatief kan uitwerken in de sportcontext, afhankelijk van het na te streven doel.

reclame

Empathie of narcisme bij coaches

In een recent uitgevoerd onderzoek naar de ‘Self-Determination Theory’ onder sporters en coaches, bleek dat de sporters het meest tot bloei komen door een coaching stijl die zowel  structuur als autonomie bevordert. Daarvoor lijkt een empathische coaching stijl geschikter dan een narcistische coaching stijl. De narcistische coach straalt transformationeel leiderschap uit en dat heeft in het begin een positief effect op de empathische sporter. Vergelijk dit echter met chocolade. De eerste beet smaakt prima en na langer dooreten word je misselijk. Narcisten blijken als coach op den duur arrogant, te gaan voor eigen glorie en vijandig en manipulatief te worden. Toch lijkt het voorbarig narcistische coaches af te serveren. Een narcistische coach zou meerwaarde kunnen hebben als deze empathische vaardigheden aangeleerd kan worden.

Kansloos lijkt een empathische coaching stijl bij narcistische sporters, omdat deze sporters zijn gericht op onmiddellijke behoeftebevrediging. Narcistische sporters zijn gevoelig zijn voor een motivatieklimaat gericht op competitie en dat pleit voor een narcistische coaching stijl. Op het eerste gezicht lijkt dat de coaching stijl weinig invloed heeft op het functioneren van de narcist. Zelfs niet bij een coaching-stijl met veel persoonlijke aandacht die de narcist uitdaagt. Een gedifferentieerder beeld ontstaat als de coaching-stijl wordt afgestemd op de mate van narcisme van de sporter. Sporters die niet sterk narcistisch zijn, zijn wel beïnvloedbaar door het motivatieklimaat. Sterke narcistische sporters zijn lastig te motiveren vanwege de sterke impulsiviteit.

Uiteindelijk zou het matchen van persoonlijkheden een sleutelfactor voor succes kunnen zijn. Daarbij dient men rekening te houden met twee typen narcisme. De narcisten met grootheidswaanzin en zij die kwetsbaar zijn en minderwaardigheidsgevoelens bezitten. Zo zal een narcist met grootheidswaanzin hulp onthouden wanneer de sociale druk groot is en niet als deze laag is. Bij een kwetsbare narcist is deze relatie andersom. Interactie tussen grootheidswaanzin en kwetsbaarheid speelt een rol bij presteren en meer onderzoek daarnaar is geïndiceerd. In de kinderschoenen staat het onderzoek naar de groepsnarcist. De groepsnarcist (sporter en coach) denkt een effectieve leider te zijn, omdat zij geloven dat zij behulpzaam zijn en om anderen geven. De relevantie van dit type narcisme is een uitdaging voor wetenschappers.

Oplaadtip NL sportpsycholoog

Voor een empathische sportpsycholoog, wie is dat niet, is het een uitdaging om een narcistische sporter of coach te begeleiden. Jezelf blijven is dan van belang en de narcist niet anders behandelen dan andere sporters. Aan het begin van het traject moet het voor de  sportpsycholoog duidelijk worden waarom (waardengericht) de narcist sport en wat hij/zij met de begeleiding wil bereiken. Met die kennis op zak is het duidelijker welke weg te bewandelen met het aanleren van kennis en vaardigheden. En bevalt jouw werkwijze niet, dan zie je de narcist niet meer terug. Dat was bij mij met een sporter na één sessie het geval.

Ook narcisten hebben Batterijen voor Denkkracht, Gevoelskracht en Lichaamskracht. Wellicht is het in deze context belangrijker aandacht te besteden aan de Batterijen van de sportpsycholoog. Die batterijen, en zeker die voor gevoelskracht, zullen anders werken dan in contact met een empathische sporter. Accepteer de narcist, blijf trouw aan jezelf en dan maar kijken hoelang de narcist het volhoudt. En vooral leren, veel leren. Test hier gratis als sporter of coach jouw Drie Batterijen of download de gratis app.