Racisme in de sport: tijd voor verandering #34

Het zal niemand ontgaan zijn wat er de afgelopen tijd is losgekomen met de Black Lives Matter-beweging. De gewelddadige dood van de Afro-Amerikaan George Floyd bracht een stroom van verontwaardiging op gang. Onder andere in Nederland is de sportwereld massaal opgestaan tegen racisme. Komt deze beweging nu uit het niets? Of is het een overgelopen emmer vanonder een kraan die eigenlijk nooit uit heeft gestaan? Wat doen we met racisme in de sport?

Door NL sportpsycholoog Manuel van de Wal

Complexiteit van racisme in de sport en algemeen

Formule 1-coureur Lewis Hamilton zei onlangs: “niemand wordt geboren met racisme of haat in zijn hart. Het wordt aangeleerd door de mensen waar we tegenop kijken.” Ieder weldenkend mens zal tegen racisme zijn en snapt dat het verkeerd is. Racistisch denken gebeurt echter vaak onbewust en komt ook voor bij weldenkende mensen. Dit maakt het probleem juist zo complex. Afgelopen weken heb ik vaak de vraag gekregen hoe ik naar de afgelopen gebeurtenissen kijk. Niet alleen als sportpsycholoog, maar vooral als mens.

Persoonlijke verbazing

Toen ik met mensen in mijn omgeving een aantal persoonlijke ervaringen met racisme besprak, werd ik aangekeken vol ongeloof. Ik weet niet wat me tijdens deze gesprekken meer verbaasde. Dat zij verbaasd waren dat dit nog steeds de wereld is waarin we leven óf dat ik me er zelf niet eens meer om verbaas.

Een weekendje weg in Düsseldorf, maar vervolgens niet één club binnen worden gelaten. Tijdens een sollicitatiegesprek bij een GGZ-instelling 2/3 van de tijd vragen beantwoorden over mijn huidskleur. Ieder jaar in november weer dezelfde flauwe grapjes aanhoren: “Ga jij ook meelopen in de optocht als zwarte piet? Jij hoeft je toch niet te schminken”. In de auto meerdere malen zonder aanleiding naar de kant worden gehaald door de politie. Vervolgens beschuldigd worden van dronkenschap, drugsgebruik en zelfs het stelen van mijn eigen auto. Je voelt boosheid, verdriet en teleurstelling, wanneer iemand je minder acht vanwege je huidskleur. Ik ben vrij zelfverzekerd en probeer er dan ook boven te staan. Toch raakt het me altijd.

Racisme in de sport

Het zou naïef zijn om te denken dat racisme niet voorkomt in de sport. De sport is immers een afspiegeling van de maatschappij. Door de jaren heen hebben we tal van voorbeelden kunnen zien, waar racisme en sport elkaar raken. F1-coureur Lewis Hamilton die als enige donkere jongetje op de circuits emotionele littekens overhield aan het racisme dat hij moest doorstaan door blanke kinderen. American Football-speler Colin Kaepernick die in 2016 voor het eerst knielde als statement tegen racistisch politiegeweld en daarna verbannen werd door de NFL. Nelson Mandela die een door Apartheid verdeeld Zuid-Afrika wist te verbinden met rugby (kijktip: Invictus, 2009).

Racisme in Nederland

Ook in Nederland weet racisme nog steeds zijn weg in de sport. Oerwoudgeluiden en racistische spreekkoren vanaf de tribunes bij het duel FC Den Bosch – Excelsior in 2019. De plaatsing van racistische berichten als “allemaal zwarte pieten” en “FC aap” onder een Social Media-foto van donkere voetballers van het NL Elftal. In praatprogramma’s op tv worden constant stereotypen als feiten naar voren gehaald, zoals “Marokkanen zijn lastige mensen in je groep”. Ook werd het titelgevecht kickboksen in 2017 tussen Rico Verhoeven en Jamal Ben Saddik door de buitenwereld verdraaid tot een strijd tussen twee etniciteiten in plaats van twee sportmannen. In een krachtig statement werd hier door Verhoeven na de wedstrijd fel afstand van genomen.

Institutioneel racisme

Komt het dan alleen van buitenaf of is racisme ook institutioneel terug te vinden in de sportwereld? Kijkend naar de tien grootste voetbalcompetities in Europa zijn er 176 clubs actief op het hoogste niveau. Bij deze clubs zijn momenteel slechts 3 donkere hoofdcoaches actief, waaronder Henk Fraser in Nederland. Edgar Davids sprak in het verleden al over het racisme dat hij ervaarde in de Raad van Commissarissen bij Ajax. Dit werd later bevestigd door de RvC-voorzitter. Ook in de sport is er dus een grote slag te slaan. De sportwereld moet hierbij niet alleen naar buiten, maar ook naar zichzelf kijken.

De oplossing?

Er is helaas geen snelle, simpele oplossing om dit gevecht te winnen. Het geluid dat je nu veelvuldig hoort is het harder bestraffen van racisme. Hoewel ik daar zeker niet op tegen ben, geloof ik niet dat enkel het straffen van racisme de oplossing is. Racistische overtuigingen zullen daardoor niet veranderen. Ze zullen slechts minder geuit worden naar buiten. In deze context heb ik vaak mensen tegen me horen zeggen: “Jij bent wél een goede”. Alsof dat een compliment is. Het enige positieve is dat het ruimte geeft voor mij om de dialoog met hen aan te gaan. Om discussie met deze mensen te voeren over hun overtuigingen. Enkel boos worden is gemakkelijk, maar het verandert niets. Het uitbannen van racisme is een proces dat meer vereist.

Oplaadtip NL sportpsycholoog

Racisme zal bespreekbaar moeten zijn en opgepakt worden door de sportbonden. Steun uitspreken, knielen of een zwarte tegel posten is een stap, maar is niet genoeg. Er is handeling vereist. Zo heeft de NFL al aangekondigd om 250 miljoen dollar vrij te maken om racisme in American Football te gaan bestrijden. Wanneer je nu op de site van NOC*NSF het zoekwoord ‘racisme’ intypt, komt enkel het artikel ‘verhalen over sport in oorlogstijd’ naar voren.

Bonden en clubs zullen actief onderzoek moeten doen en een aanspreekpunt moeten bieden. Er is een klimaat nodig waar sporters met een etnische achtergrond zich veilig voelen om te uitten wanneer zij zich racistisch bejegend voelen. Zonder bang te zijn om uitgesloten te worden of daarop aangekeken te worden. Daarnaast zal de gehele omgeving zich uit moeten spreken tegen racisme wanneer dit zich voordoet. Zo zagen we eerder al dat de publieke verontwaardiging omtrent seksuele intimidatie en misbruik in de sport leidde tot het instellen van een onderzoekscommissie door NOC*NSF. Aan de hand van aanbevelingen van commissie-De Vries is in 2019 het Centrum voor Veilige Sport ontstaan.

Wat kun je zelf doen? Blijf vooral de dialoog aangaan, met z’n allen. Luister naar elkaar, erken dat racisme bestaat en spreek het uit wanneer je onrecht opmerkt. Waar beter om deze slag te maken dan in de sport. De omgeving waar we met verschillende etnische achtergronden met elkaar in de kleedkamer zitten en op het veld of de baan staan. Waar we gezamenlijk toewerken naar een einddoel en genieten van hetzelfde spelletje. Zoals Nelson Mandela ooit zei: “Sport has the power to change the world”.